Ulgener

Av. Yağızalp Kırca

Deniz taşımacılığında, orijinal konişmentonun kargo şirketi tarafından gönderilene teslim edilemeden kaybedildiği veya teslim edildikten sonra muhafaza edilemediği olduğu durumlarla sık karşılaşılmaktadır. Bu gibi istenmeyen olayların neticesinde taşıyan, malı konişmento ibraz edemeyen gönderilene teslim etmemekte ve taraflar arası uyuşmazlıklar meydana gelmektedir. Bu uyuşmazlıklar çoğunlukla, taşıyanın sunduğu şartların gönderilen tarafından kabul edilmesinin ardından yükün gönderilene teslim edilmesi şeklinde çözülse de uyuşmazlığın mahkemeye taşınması da mümkündür. Bu yazımızda Türk Ticaret Kanunu (TTK) ve Türk Mahkemeleri uygulamaları uyarınca, konişmentonun aslının sunulmasına gerek olmaksızın, teminat karşılığı yük teslimini açıklayacağız.

Kıymetli Evrakın İptali Davası

Türk Hukukunda üzerinde yazılı bulunan hakkın senetle sıkı sıkıya bağlı olduğu, bu nedenle de hakkın sadece bu belge ile istenebildiği ve bu belge ile devredilebildiği senetlere kıymetli evrak adı verilmektedir. TTK madde 1230 uyarınca konişmento, hamiline yükü teslim alma hakkı verdiği için kıymetli evrak olarak değerlendirilir. Herhangi bir kıymetli evrak zayi olduğunda başvurulması gereken ilk yol kıymetli evrakın iptali davası açmaktır. Türk Ticaret Kanunu’nun 651. maddesi kıymetli evrak üzerinde hak sahibi olan kişiye, kıymetli evrakın zayi olması durumunda mahkemeden kıymetli evrakın iptalini talep etme hakkı vermektedir.

TTK Madde 651: "Kıymetli evrak zayi olduğu takdirde mahkeme tarafından iptaline karar verilebilir. Kıymetli evrakın zayi olduğu veya zıyaın ortaya çıktığı anda senet üzerinde hak sahibi olan kişi, senedin iptaline karar verilmesini isteyebilir."

TTK’da konişmentonun iptali bakımından, poliçenin iptaline ilişkin hükümlerin uygulanacağı konusu 831.maddesinin ikinci fıkrasında düzenlenmektedir. Bu husus yazımız açısından önem arz etmektedir. Öyle ki, poliçenin iptaline ilişkin “Teminat” başlıklı 765. maddesi, konişmentonun iptalini mahkemeden talep edene konişmentonun iptaline karar verilene kadar teminat karşılığı teslim alma imkanı vermektedir.

TTK Madde 765: (1) Mahkeme, iptale karar vermeden önce, kabul edene, poliçe bedelini tevdi etme ve yeterli teminat karşılığında bunu ödeme yükümünü getirebilir.

(2) Teminat, poliçeyi iyiniyetle iktisap eden kişinin uğrayabileceği zarara bir karşılık oluşturur. Senet iptal edildiği veya senetten doğan haklar diğer bir sebeple ortadan kalktığı takdirde, teminat geri alınır.

Yukarıdaki bilgiler ışığında Türk Ticaret Kanunu, konişmentonun zayi olması sebebiyle konişmentonun aslını taşıyana ibraz edemeyen gönderilene mahkemece belirlenecek teminat karşılığında yükünü teslim alma imkanı tanımaktadır. Konişmentonun iptali kararını beklemeden yükünü teminat karşılığı teslim almak isteyen gönderilenin, asliye ticaret mahkemesinden konişmentonun iptalini ve iptal kararı verilinceye kadar konşimentoya konu yükün teminat karşılığı teslimini talep etmesi gerekmektedir.

Gönderilen kıymetli evrakın iptali davasını açarken, malın alıcısı olduğunu, konişmentonun iradesi dışında elinden çıktığını ortaya koyan konişmento örneği, satış sözleşmesi, fatura, gümrük beyannamesi gibi belgeleri mahkemeye sunar. Konişmentonun iptaline ilişkin konularda poliçenin iptaline ilişkin kanun hükümlerinin uygulanacağını daha önce belirtmiştik. Mahkemenin, konişmentonun iptalini talep edenin konişmentonun hamili olduğuna ikna olması halinde Ticaret Sicil Gazetesi’ne ilan verilmesine karar verilir. Bu ilanın içeriği, konişmentoyu elinde bulundurana konişmentoyu belli süre içerisinde getirmeye davet ve getirmediği takdirde konişmentonun iptal edileceği ihtarıdır.

TTK Madde 760: Mahkeme, dilekçe sahibinin, poliçe elinde iken zıyaa uğradığına dair verdiği açıklamaları inandırıcı bulursa, verilecek ilanla, poliçeyi eline geçireni, poliçeyi belirli bir süre içinde getirmeye davet ve aksi takdirde poliçenin iptaline karar vereceğini ihtar eder.

TTK madde 761’e göre ilanda belirtilecek getirmesi için konişmentoyu elinde bulundurana verilen süre üç aydan az ve bir yıldan fazla olamaz. Ve devamında 762. Madde uyarınca, bu ilan Ticaret Sicil Gazetesi’nde üç kere yapılır.

Taşıyanın Hapis Hakkı ve Teminatın Belirlenmesi

Konişmentonun iptali için gerekli işlemlerin yapıldığı esnada mahkeme, yükün teminat karşılığı teslimi konusunu da değerlendirir. TTK madde 1201, taşıyanın uyuşmazlık konusu yük üzerinde sahibi olduğu hapis hakkını düzenler. Hapis hakkı, taşıyanın navlun sözleşmesinden doğan bütün alacaklarını teminat alma amacı taşımaktadır. Taşıyan, yükün taşındığı yolculuktan doğan alacaklarla ve alacağını teminat altına alacak miktarda eşya ile sınırlı olmak üzere, eşya üzerinde hapis hakkını kullanma imkanına sahiptir.

TTK madde 1201: (1) Taşıyan, navlun sözleşmesinden doğan bütün alacakları için Türk Medenî Kanununun 950 ilâ 953üncü maddeleri uyarınca eşya üzerinde hapis hakkına sahiptir. Hapis hakkı, eşya, taşıyanın zilyetliğinde bulunduğu sürece devam eder; teslimden sonra dahi, otuz gün içinde mahkemeye müracaat edilmek ve eşya henüz gönderilenin zilyetliğinde bulunmak şartıyla, hapis hakkından doğan yetkilerin kullanılması mümkündür.

(2) Hapis hakkı, sadece, üzerinde hapis hakkı kullanılan eşyanın taşındığı yolculuktan doğan alacakları teminat altına alır.

(3) Hapis hakkı ancak alacağı teminata alacak miktardaki eşya üzerinde kullanılabilir; ancak, müşterek avarya ve kurtarma alacakları için taşıyan, eşyanın tümü üzerinde hapis hakkı kullanabilir.

Teminat karşılığı yükü teslim alma talebi üzerine mahkeme, taşıyana ihtar göndererek davaya konu mallar hakkında hapis hakkını kullanıp kullanmadığı, gönderilecek olan konşimentoya konu malların taşınmasından kaynaklanan alacağının bulunup bulunmadığı konusunda beyanlarını sunması için süre verir. Hapis hakkını kullanmak isteyen taşıyan, yükün konişmentonun aslı ibraz edilmeksizin başvurana teslim edildiği takdirde uğrayabileceği zararların teminat altına alınmasını isteyebilir. Bunun yanında taşıyan, taşımadan doğan alacaklarının da teminat altına alınmışını isteyebilir. Taşıyan tarafından beyan edilen miktarın gönderilen tarafından kabul edilmesi halinde mahkeme bu miktarın yatırılacağı tevdii mahallini tayin eder.

Ancak bu durum miktar üzerinde tarafların anlaşması halinde mümkündür. Taraflar arasında miktar konusunda uyuşmazlık çıkması halinde, teminat miktarı mahkeme tarafından belirlenir. İlgili husus TTK madde 1202’de düzenlenmektedir.

TTK Madde 1202: (1) Taşıyanın alacakları hakkında uyuşmazlık çıkarsa, çekişmeli tutar, mahkemece belirlenecek yere yatırılır yatırılmaz, taşıyan, eşyayı teslim etmek zorundadır.

Yükün tamamının konişmentonun orijinali ibraz edilmeksizin teminat karşılığı teslimi olayında, konişmentonun orijinalinin bir üçüncü kişi tarafından ibraz edilmesi halinde taşıyanın uğrayabileceği zararların teminat altına alınması gerekir. Bu sebeple, mahkemece tarafından belirlenecek teminat miktarının yükün fatura değerinde veya daha fazlası olması beklenebilir.

Miktar konusundaki çekişme çözüldükten sonra mahkeme, belirlenen teminatın belirlenen yere yatırılması halinde yükün gönderilene teslim edilmesine ilişkin kararı verir.

Yükün Teslimine İlişkin Tedbir Kararının Uygulanması

Mahkemenin düzenleyeceği ara kararla, yukarıda izah edilen uygulamalar doğrultusunda tevdii mahalli ve teminat miktarını belirlenir. Teminatın yatırılması halinde yükün teslimine ilişkin tedbir kararı verilir. İhtiyati tedbir kararını alan gönderilen, yükün teslim alınacağı yer icra dairesine müracaat ederek haciz yoluyla, icra memuru marifetiyle yükü teslim alır.

Konişmentonun İptali ve Teminatın İadesi

Konişmentonun gönderilen iradesi dışında zayi olmasına ilişkin beyanlar ve delillerin incelenerek mahkemenin konişmentonun zayi olduğuna ikna olması, konişmento ile ilgili Ticaret Sicili Gazetesinde üç kez ilan yaptırılması ve yapılan ilanlara rağmen konişmento ile ilgili mahkemeye herhangi bir müracaatın yapılmadığı belirlenmesi halinde konişmentonun iptaline karar verilir. Konişmentonun iptali kararının kesinleşmesinin akabinde mahkeme, konişmentonun iptali talebinde bulunan tarafından yatırılan teminatın iadesine karar verir.